Ses yalıtımı nedir?
Ses Yalıtımı
Ses yalıtımı nedir?
Yasadığımız konut, okul, isyeri vb. binalar ile çevreyi istenmeyen seslerden yalıtarak gürültünün zararlı etkilerinden korunmak; kayıt stüdyoları, sinema, konser salonu vb. mekânları istenmeyen seslerden yalıtarak gerekli kullanım kosullarını olusturmak; jeneratör, hidrofor, kalorifer vb. gürültülü mahalleri yalıtarak çevreye yaydıkları gürültüyü azaltmak amacı ile yapılan uygulamalara "ses yalıtımı" denir.
Ses yalıtımı, temel olarak gürültünün insan üzerinde olusturacagı zararlı etkileri en aza indirmek için alınacak önlemleri kapsar. Gürültü, düzensiz yapılı, farklı frekans bilesenlerine sahip olan ve genellikle zamana göre, degisken olan istenmeyen ses toplulugudur. Kısaca rahatsız edici ses olarak tanımladıgımız gürültü, günümüzde, kentlesmenin dogal bir sonucudur.
Özellikle kentlesmenin plansız yürüdügü bölgelerde, gürültü insan saglıgına ve konforuna zarar veren etkenler arasındadır. Çevredeki bir fabrikanın çıkardıgı rahatsız edici sesler, havaalanı çevresindeki yerlesim bölgesinde duyulan siddetli gürültü, satıcı sesleri, trafik sesleri, komsudan gelen konusmalar insanlar tarafından farklı dozlarda gürültü olarak algılanarak, rahatsız edici olabilir.
Bazı alanlarda ise, düsük ses seviyesi, isin en önemli gereklerinden biridir. Radyo yayıncılıgında ve müzik stüdyolarında ses seviyesinin düsük olmasının gerekmesi, bir hastanede hastalara sessiz ve huzurlu ortam olusturmak, okulda dısarıdan gelen gürültüleri kesmek, bina yapım asamasında çözülmesi gereken sorunlardır. Yapılarda huzurlu bir ortam saglamak için gürültüyle mücadele etmek gerekir. Gürültüyle mücadelede temel olarak iki yöntem kullanılır.Akustik düzenleme ve ses yalıtımı. Akustik düzenleme, kapalı ortamdaki yansıma süresinin düzenlenmesidir. Ses yalıtımı ise, yapı elemanları aracıgıyla iletilen seslerin miktarlarını azaltmak için yapılan islemdir.
Ses Yalıtımı Sağlıklı ve Konforlu Ortamlar Sağlar
Gürültü, konforumuz açısından istenmeyen, rahatsız edici bir durumdur. Verdigi bu rahatsızlıgın yanı sıra bireyler üzerinde, psikolojik, fizyolojik ve performans yönünden olumsuz etkiler de yaratır. Gürültü, davranıs bozuklukları, çalısma verimindeki düsüs, duyma kayıpları, kulak çınlamaları ve bazı psikolojik hastalıkların nedeni olabilir (Tablo 1). Üstelik gürültü sonucu olusan isitme kayıplarının ilaçla veya cerrahi bir müdahale ile tedavisi bulunmuyor.
Arastırmalar, sürekli 55 dB mertebelerindeki gürültünün, sinirlilik, saldırganlık ve uyku düzensizlikleri yarattıgını gösteriyor. Uzun süreler yüksek gürültü düzeyi ile karsı karsıya kalındıgında beyin adrenalin salgılıyor, vücut "savasma" konumuna geçiyor ve sonuçta psikolojik sorunlar ve hipertansiyon gibi rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor.
Danimarka'nın Schiprol Havalimanı'nın kalkıs ve inis güzergâhlarında yapılan bir arastırma, 10 yıl içinde kalp rahatsızlıklarının iki katına çıktıgını, uyku hapı kullanımının ise yüzde 20 ile yüzde 50 arasında arttıgını göstermistir.
Nobel ödüllü ünlü Profesör Robert Koch: "Gün gelecek, insanlar, kolera, veba gibi hastalıklara karsı açtıkları savası, gürültüye de açacaktır" demistir.İnsan saglıgı açısından yarattıgı sakıncalar, günümüzde gürültünün mutlaka mücadele edilmesi gereken bir tehlike oldugunu gösterir. Bu mücadelede ses yalıtımının büyük önemi vardır.
Ses Yalıtımı İnsanı Verimli Kılar
Gürültü neticesinde fabrika vb. endüstriyel tesislerde çalısanların verimi düserek, dikkatleri dagılır ve bunun sonucunda is kazaları meydana gelir. Gürültü nedeniyle is verimliliginin düsmesi, ekonomik olarak kurumlara da zarar verir.
Benzer bir etki, egitim gören ögrenciler üzerinde de görülür. Gürültüye maruz kalan ögrenciler dikkatleri dagılarak konsantrasyonları bozuldugu için, verilen bilgileri verimli bir sekilde anlayamaz. Münih Havalimanı çevresinde oturanlar üzerinde yapılan arastırmalar, uçak gürültüsünün, çocukların uzun dönemli hatırlama ve kavrama yeteneklerini azalttıgı sonucunu vermistir.İnsanların verimli bir sekilde faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ses yalıtımı ile gürültüden arındırılmaları gerekir.
Ses Yalıtımı Nasıl Yapılır?
Ses yalıtımı; gürültünün zararlı etkilerinden korunulması gereken alanlarda (konut, okul, hastane, yurt, otel, is yeri vb.), çevreye yaydıkları gürültünün önlenmesi gereken alanlarda (jeneratör, hidrofor, kalorifer, yüksek ses düzeyine sahip eglence yerleri vb.), kullanım kosulu sese baglı alanlarda (sinema, tiyatro, konser ve konferans salonu, TV ve ses kayıt stüdyosu vb.) yapılmalıdır..
Ses veya gürültü; gazlar, katı maddeler ve sıvı ortamlarda titresimler yaratarak yayılan bir enerji türüdür. Yapılarda ses iletimi temelde iki yolla meydana gelir;
1-) Hava dogusumlu ses iletimi
2-) Darbe kaynaklı ses iletimi
Hava dogusumlu ses iletimi: Ses dalgaları hava içerisinde hareket ederek ulastıkları yapı elemanının titresmesine neden olur.Titresimler yapı elemanı içerisinde ilerleyerek veya yapı elemanında bulunan çesitli bosluklardan geçerek ses kaynagına komsu olan hacme iletilir. Tipik hava dogusumlu ses iletimine örnek olarak konusma, müzik dinleme vb. faaliyetler verilebilir.
Darbe kaynaklı ses iletimi: Bir nesnenin yapı elemanına (duvar,tavan veya döseme) çarpması sonucu, yapı elemanının her iki yüzeyi de titreserek ses dalgası üretir ve darbenin oldugu hacmin dısındaki diger hacimlere ses iletilir. Tipik darbe kaynaklı ses iletimine örnek olarak ayak sesleri, zıplama, esyaların düsürülmesi,sürüklenmesi vb. faaliyetler verilebilir.
Hava dogusumlu ve darbe kaynaklı ses iletiminin sınırlandırılmasında farklı metotlar kullanılır.Eger ses dalgaları, içinde yol aldıkları ortamdan farklı yogunluk veya esneklikte bir engelle karsılasırlarsa, enerjinin bir kısmı yansıtılır, bir kısmı sogurularak ısıya dönüsür, bir kısmı da yoluna devam eder. Ses yalıtımı da temel olarak, binaların tüm kısımlarından yansıyan ses dalgalarının geçisini engelleyecek uygulamalardan olusur.
Tek katmandan olusan yapı elemanları, havada olusan sesin komsu mekâna geçisine kütleleri ile karsı koyar. Buna kütle kanunu adı verilir. Dolayısıyla, bir duvarın agırlıgını artırdıkça, ses geçis kaybı da artırılmıs olur. Ancak bu yöntemle ses yalıtımı saglamak; tasıyıcı sisteme getirecegi asırı yük, ses köprüleri olusumu ve o duvarın kalınlasmasından dolayı ortaya çıkacak yer kaybı gibi nedenlerle ekonomik ve fonksiyonel olmaz. Bu tür tek katmanlı bölme duvarlara alternatif olarak, günümüzde, çift cidarlı hafif bölme duvarlar kullanılıyor. Bu duvarlar, tasıyıcı bir konstrüksiyon arasına yerlestirilen ses yutucu bir malzemeler ve iki yüzüne tespit edilen ince kaplamalardan olusur. Mevcut binalarda içeriden yapılacak uygulamalarda, ses yalıtım malzemesi yapı elemanına profillerle veya yapıstırılarak tespit edilir ve üzerine kaplama yapılır.
Dösemelerde ayak sesi, esya çekme sesi gibi darbe seslerinin de bitisik, alt ve üst mekânlara geçisinin önlenmesi gerekir. Bu amaçla uygun malzemelerle yüzer döseme uygulamaları yapılır.Darbe seslerin önlenmesi, ancak çift katmanlı döseme uygulaması ile mümkündür. Bu amaçla; döseme üzerinde ses yalıtım malzemeleri yerlestirilir. Ardından, üzerinde olusturulacak sap ve döseme kaplamasının betonarme döseme ve duvar elemanlarıyla teması kesilecek sekilde ses yalıtım malzemesi süpürgelik hizasına kadar duvarlarda devam ettirilir. Böylelikle insanların üzerinde hareket edecekleri dösemenin duvarlar ile teması kesilerek, ses yalıtım malzemelerinden olusan bir nevi havuzun içerisine alınması saglanır. Böylece dogrudan veya dolaylı yollardan ses iletimine neden olacak ses köprüleri ortadan kalkar. Bu sisteme "yüzer döseme" adı verilir.
Gürültünün önlenmesi açısından, yapıların konumu ve tasarımı da önem tasır. Otoyol, havalimanları ve demiryollarından kaynaklanan gürültüden etkilenmemesi için, yerlesim alanlarının buralardan mümkün oldugunca uzakta kurulması gerekir. Yine, gürültü kaynagı ile yerlesim merkezleri arasında dogal veya yapay setler olusturulabilir. Yansımaya neden olacak avlulu ve U tipi binalardan kaçınmak da gürültüye karsı alınacak önlemlerdendir.
Duvar, pencere gibi yapı elemanları belirlenirken ses yalıtım özelligi yüksek olan malzemeler kullanılmalıdır. Aksi durumlarda yapılacak islemlerin uygulaması zorlasacak, bazı hallerde ise çözümü imkânsız sonuçlar doguracaktır. Bina camlamalarında gürültü kontrol yöntemlerinin baslıcaları; cam kalınlıgının artırılması laminasyonlu ve akustik laminasyonlu cam panoların kullanılması, ısı yalıtımını da gerektiren yerlerde tek cam yerine gürültü kontrolü için özel tasarımlanmıs yalıtım camı ünitelerinin ve çift dogramalı camlamaların kullanılmasıdır. Kalın, agır ve bosluksuz kapılar kullanarak ses sızıntılarını önlemek ses yalıtımı açısından önemlidir.Bunların dısında, perde ve halı gibi dekorasyon elemanları, ses geçisini engellemek bakımından az da olsa etkilidirler.
Tesisatlarda akıstan kaynaklanan gürültüyü ve fan, pompa gibi elemanların çalısmasından kaynaklanan gürültü ve titresimlerini önlemek amacıyla ses yalıtımı yapılabilir.İsletme halindeki makinaların olusturdukları titresimlerin ana konstrüksiyona aktarılmaması için, yüzer kaide detayları ve titresim izolatörleri kullanılır. Tesisat borularının duvar veya döseme gibi yapı elemanlarını delip geçtigi detaylarda titresim önlenmesi için özel önlemler alınmalıdır. Ayrıca bir yüzeye asılmıs olan tesisat borularının titreserek yapıya ses aktarmaması için özel yalıtımlı kelepçeler kullanılmalıdır.
Trafik gürültüsünü azaltan ses bariyeri kullanımı da, gürültüye karsı kullanılan yöntemler arasındadır. Ses yalıtımı ile ilgili çalısmaların verimli ve ekonomik sekilde olabilmesi, planlama asamasında ele alınmasına baglıdır. Gürültü düzeyi yüksek endüstriyel tesisler, eglence yerleri, konut, yurt, hastane gibi yapıları belirli bölgelerde toplamak, havaalanı, demiryolu, otoban gibi alanları belirli bölgelerde olusturmak gibi önlemler planlama asamasında saglanabilir. Bu sekilde yapıların insa edilecegi yerleri daha saglıklı seçerek harcamaları azaltmak mümkündür.Yapıyı planlarken, kullanım amacı ve ses düzeyi açısından yatak odaları ile oturma odaları gibi çelisen mekânları ayırmak faydalı olacaktır.
Yapı elemanları vasıtasıyla iletilen seslerin miktarlarını azaltmak için yapılan isleme "Ses Yalıtımı", mevcut kapalı ortamda yansıma süresinin düzenlenmesine ise "Akustik Düzenleme" denir. Ancak ne yazık ki bu iki kavram birbirine çok karıstırılıyor. Özellikle isinin uzmanı olmayan kisilerin dogru malzemeyi dogru detayda kullanmayı bilmemeleri sonucu yapılan hatalar, malzemeler hakkında da yanlıs yorumlara yol açabiliyor.